Hövzə Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, son ən azı iki onillikdə ölkədə humanitar elmlərin mövcud vəziyyəti ilə bağlı düşüncə və nəzəriyyə sahəsində ən mühüm məsələlərdən biri gündəmdə olmuşdur. Bu mövzu ətrafında həm bu sahənin alim və müəllimləri, həm də jurnalistlər, media fəalları və ali təhsil sahəsinin məsul şəxsləri arasında geniş müzakirələr aparılmış, buna baxmayaraq, bu problemli sahədə fikir müxtəlifliyi hələ də davam edir.

Humanitar elmlərə yenidən baxış – danılmaz bir zərurət

Universitet müəllimi Dr. Seyyid Həsən Hüseyninin sözlərinə görə, ölkədə humanitar elmlər funksionallıq böhranı ilə üz-üzədir. O, bu böhranın yalnız sosial, siyasi və mədəni məsələlərin həlli ilə bağlı olmadığını, eyni zamanda idarəetmə sistemindəki təsirinin də azaldığını qeyd edir.

O, humanitar elmlər sahəsində yenidən baxışın zəruri olduğunu vurğulayaraq əlavə edir: vacib olan budur ki, bu sahədə mövcud zəiflikləri dəqiq və analitik şəkildə araşdıraq və görək hansı səbəblər bu elmlərin ölkədə təsirli olmasının qarşısını alır. Bu məsələdə xarici amilləri göstərmək əvəzinə, sahənin daxili problemlərinə toxunmaq və funksionallıq böhranının həqiqi səbəblərini aşkara çıxarmaq vacibdir.

Universitet müəllimi davam edir: düzgün tərtib olunmamış tədris proqramları, beynəlxalq elmi qurumlarla zəif əlaqə, idarəçiləri inandıracaq empirik məlumatların olmaması və humanitar elmlərdə yeni nəsillərin formalaşmaması bu sahənin cəmiyyətin tələblərinə cavab verə bilməməsinə səbəb olub. Əlbəttə, bu amillərlə yanaşı, siyasi və sosial böhranlar kimi xarici məsələlər də vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirib. Buna görə də, humanitar elmlərin durumunu yaxşılaşdırmaq üçün həll yolları axtarmaq zəruridir.

Elmi və ictimai özünüdərk çatışmazlığı

Sosiologiya üzrə professor Dr. Bijan Əbdülkərimi, İranda humanitar elmlərin mövcud vəziyyətini tənqid edərək bildirir: bu sahədəki böhranın əsas səbəbi, elmi və ictimai özünüdərk çatışmazlığıdır. Belə ki, İranda humanitar elmlər hələ də cəmiyyətin problemlərini düzgün şəkildə formalaşdıra bilməmişdir.

O əlavə edir: müasir humanitar elmlər, müasir elmi sistemin bir hissəsidir, lakin ölkəmizdə bu elmi sistem layiqincə formalaşmayıb. Bunun səbəbini yeni düşüncə tərzinin olmamasında axtarmaq lazımdır — bu isə metafizik düşüncə ənənəsinin nəticəsi olan rasional təfəkkürdən məhrumluqdur. Baxmayaraq ki, həyatın bir çox sahələrində – fərdi və ictimai səviyyədə – əsaslı problemlərlə üzləşirik, humanitar elmlərimiz bu problemləri necə müəyyənləşdirməyi hələ öyrənə bilməyib.

İslam Azad Universitetinin professoru sözlərinə belə davam edir: Maarifçilərimiz və sosioloqlarımız çox vaxt mövcud reallıqlardan ayrı bir məkanda fəaliyyət göstərirlər. Bu da humanitar elmlərin cəmiyyətin problemlərinin həllində təsirli rol oynaya bilməməsinə səbəb olmuşdur. Bu sahədəki bir çox mütəxəssislər yalnız nəzəriyyə irəli sürməklə məşğuldurlar, halbuki humanitar elmlər nəzəriyyədən kənar, praktik bir şüura ehtiyac duyur.

Bu fəlsəfə müəllimi eyni zamanda ölkədə humanitar elmlər sahəsində aparılan tədqiqatların mövcud vəziyyətini də təhlil edərək bildirir: Həqiqət budur ki, biz bir çox humanitar tədqiqatlarda İranın sosial və mədəni reallıqları ilə əlaqəni itirmişik. Tədqiqatçılarımız yerli məsələlərə diqqət yetirmək əvəzinə, tez-tez qərb mənşəli və ümumi anlayışlardan istifadə edirlər – bu da yalnız problemlərimizi həll etməmək deyil, humanitar elmlərlə cəmiyyət arasında məsafəni də artırır.

Vaxtın tələblərinə uyğun ciddi bir dəyişikliyə ehtiyacımız var

Dr. Vahid Şalçı, Elm və Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət və Sosial İşlər üzrə müavini, humanitar və sosial elmlərin sahəsindəki məsələləri və çətinlikləri araşdıraraq, bu sahələrin İran cəmiyyətinin ehtiyaclarına uyğun dəyişikliklərə ehtiyacı olduğunu vurğulayır. O, elmi və sosial baxımdan bu sahələrin səmərəliliyinin vacibliyini qeyd edir.

O, həmçinin humanitar elmlər tədqiqatlarının sosial fəaliyyətlə əlaqələndirilməsi ilə bağlı struktural və qeyri-struktural problemlərə toxunaraq əlavə edir: Əsas çətinliklərimizdən biri, sahələrarası yanaşmanın olmamasıdır. Halbuki sosial məsələlər müxtəlif aspektlərə malikdir və iqtisadçılar, sosioloqlar və digər sahə mütəxəssisləri arasında əməkdaşlıq tələb edir.

Sosial dəyişikliklərin tədqiqat prosesinə təsiri

Universitet müəllimi, həmçinin, resurs məhdudiyyətləri və tədqiqatların qısa müddətdə aparılması ilə bağlı məsələlərə toxunaraq deyir: İran cəmiyyətinin dərin və mürəkkəb problemlərini həll etmək üçün geniş və zaman tələb edən tədqiqatlara ehtiyacımız var. Lakin, adətən, tədqiqatçılardan uzunmüddətli məsələləri qısa zaman çərçivəsində həll etmələri gözlənilir ki, bu da nəticələrin səmərəliliyini azaldır.

O, həmçinin İran cəmiyyətindəki sürətli sosial dəyişiklikləri və bunların sosial elmlər tədqiqatlarına təsirini qeyd edərək bildirir: İran cəmiyyəti mədəni müxtəliflik və tarixi mürəkkəbliklər səbəbindən bu dəyişiklikləri düzgün şəkildə izah edə biləcək tədqiqatlara ehtiyac duyur. Təəssüf ki, İran cəmiyyətinin çoxqatlı reallıqlarına sadələşdirilmiş yanaşmalar, tədqiqatları öz əsas funksiyasından uzaqlaşdırıb.

Mühafizəkar yanaşma və qaçılmaz dəyişikliklər

Universitet müəllimi çıxışının davamında humanitar və sosial elmlərdə ənənənin roluna toxunaraq vurğulayır: İran cəmiyyətində ənənə düzgün anlaşılmayıb. Biz ya ənənəni inkişafın qarşısında bir maneə kimi görürük, ya da ona mühafizəkar yanaşaraq zəruri dəyişikliklərin qarşısını alırıq. Bu baxışlar səbəbilə sosial inkişaf üçün ənənənin dinamik potensialından faydalana bilmirik.

O, həmçinin elm meydanının digər ictimai sahələrlə qarşılıqlı təsirini təhlil edərək deyir: İranda sosial elmlərin əsas problemlərindən biri, iqtisadiyyat, siyasət və mədəniyyət kimi digər sahələrlə həm təsirli əlaqəyə malik olmaması, həm də nisbətən müstəqil qalmaqda çətinlik çəkməsidir. Bu əlaqəsizlik və müstəqillik çatışmazlığı, İran elminin sosial inkişafda təsirli rol oynamasına mane olur.

Mətnin sonu.